İrəli Mərhələ Xərçəng Nədir?
İrəli mərhələ xərçəng (həmçinin gec mərhələ xərçəngi olaraq da adlandırılır) xərçəngin ilkin başladığı yerdən uzaq bölgələrə və ya bədənin digər hissələrinə yayıldığı və ya böyük ölçülü bir şişə çevrildiyi mərhələni təsvir edir. Bu mərhələ, xəstəliyin bədəndə irəliləməsini göstərir və adətən müalicə variantlarının daha məhdud olduğu bir dövrə uyğun gəlir.
Xərçəngin mərhələləndirilməsi, şişin ölçüsünün, yayılma dərəcəsinin və digər orqanlara təsirinin qiymətləndirilməsi prosesidir. Xərçənglər ümumiyyətlə 0-dan IV-ə qədər mərhələlərə bölünür. İrəli mərhələ xərçəngdən danışdıqda adətən III və IV mərhələləri nəzərdə tuturuq.
Simptomlar və Proqnoz
İrəli mərhələ xərçənginin simptomları və proqnozu xərçəng növünə və təsir etdiyi bədən bölgələrinə görə böyük fərqlilik göstərə bilər. İrəli mərhələ xərçəngi olan xəstələr çox zaman daha intensiv müalicələrə ehtiyac duyurlar və sağaldıcı müalicə şansları azalır. Bu səbəbdən erkən diaqnoz həyati əhəmiyyət daşıyır.
Müalicə Seçimləri
İrəli mərhələ xərçəngi üçün müalicə metodları xərçəng növünə və irəliləmə səviyyəsinə görə dəyişir. Seçimlər arasında cərrahi müdaxilə, kimyaterapiya, radioterapiya, hədəflənmiş müalicələr və immunoterapiya ola bilər. Müalicə planları multidissiplinar tibbi heyət tərəfindən xəstənin ehtiyaclarına uyğun şəkildə fərdiləşdirilir.
İrəli Mərhələ Xərçəngdə Genetik Skrininq Testləri
Bu gün artıq xərçəngə səbəb olan mexanizmi müəyyənləşdirmək, xərçəngin mənşə orqan və ya toxumasını müəyyənləşdirmək qədər, hətta bəzən daha da əhəmiyyətli olmuşdur.
Xərçəngdə genetik testlər sürücülük mutasiyalarını (driver mutations) — yəni xərçəng inkişafı ilə əlaqəli olan və şiş toxumasında tez-tez rast gəlinən, xərçənglə bağlı protein funksiyasını dəyişdirən genetik dəyişiklikləri — müəyyən etməyə kömək edir. Bundan əlavə, sərnişin mutasiyalar (passenger mutations) da tapıla bilər; bunlar toxumada daha az tezlikdə rast gəlinir, lakin xəstəliyin gedişatına və metastaz potensialına təsir göstərə bilirlər. Bu mutasiyaların aşkarlanması, həmçinin xərçəngin hansı dərmanlara həssas və ya müqavimətli ola biləcəyinin müəyyən edilməsinə kömək edir. Bu mutasiya yığılması xüsusilə irəli mərhələ xərçənglərdə əhəmiyyət daşıyır. Xüsusi nəticələr xəstədən xəstəyə dəyişsə də, aşağıda sadalanan testlər tez-tez aparılır. Xərçəng biologiyası sahəsindəki biliklərimiz artdıqca bu panellərə yeni testlər də əlavə olunacaq.
İrəli Mərhələ Xərçəngdə Şişdən Asılı Olmayan Yanaşma
Onkologiya sahəsində bilik və təcrübəmiz inkişaf etdikcə, irəli mərhələ xərçənglərə yanaşmalarımız da dəyişir. Artıq “şişdən asılı olmayan yanaşma” (tumor-agnostic approach) geniş şəkildə qəbul edilir. Bu, şişin bədəndəki tipi və yerləşməsindən asılı olmayaraq, onun genetik və molekulyar xüsusiyyətlərinə əsaslanaraq müalicə aparmaq deməkdir. Şişdən asılı olmayan müalicə, müəyyən bir mutasiya və ya biomarkeri daşıyan bütün xərçəng növlərində həmin hədəfi nişan alan dərmanların və ya agentlərin istifadəsini əhatə edir. Bu, hədəflənmiş müalicə formasıdır və həm erkən, həm də irəli mərhələlərdə effektiv ola bilər, müalicə nəticələrini gücləndirir. Artıq geniş genetik panellər rutin olaraq istifadə edilir və bir mutasiya aşkar edildikdə, həmin dəyişikliyə uyğun fərdiləşdirilmiş müalicə planlaşdırılır — bu da həm xəstənin həyat keyfiyyətini, həm də ömrünü artırır.
İrəli Mərhələ Xərçənglərdə Tez-Tez Edilən Testlər
PD-L1 İfadə Analizi
MSI (Mikrosatellit Qeyri-Sabitliyi)
Şiş Mutasiya Yükü (TMB)
Füzyon Panelləri (məsələn, RNA Füzyon Testi)
Bu testlər şişlərin molekulyar davranışı haqqında həyati əhəmiyyətli məlumatlar təqdim edir və irəli mərhələ xəstələri üçün fərdiləşdirilmiş terapiya seçimlərinin dəstəklənməsinə kömək edir.
