Sidik Kisəsi Xərçəngi nədir?
Sidik kisəsi xərçəngi böyrəklər tərəfindən süzülən sidiyi bədəndən xaric edilməzdən əvvəl toplayan orqan olan sidik kisəsinin daxili qatında yaranan şiş növüdür. Adətən sidik kisəsinin selikli qişasının urothelium (keçid epiteli) hüceyrələrindən qaynaqlanır.
Sidik kisəsi xərçənginin yaranması əsasən onkogenləri aktivləşdirən və ya şiş supressor genlərini inaktivləşdirən mutasiyalarla əlaqələndirilir. Kişilərdə sidik kisəsi xərçənginə daha tez-tez rast gəlinməsinə baxmayaraq, qadınlarda adətən daha gec mərhələlərdə diaqnoz qoyulur və proqnoz daha pis olur.
Sidik kisəsi xərçəngi adətən aşağıdakı formalara bölünür:
-
Əzələ qatını əhatə etməyən sidik kisəsi xərçəngi (NMIBC)
-
Əzələ qatını əhatə edən sidik kisəsi xərçəngi (MIBC)
-
Metastatik sidik kisəsi xərçəngi
Xəstəlik irəlilədikcə urothel hüceyrələr qeyri-invaziv formadan invaziv formaya keçə bilər. Xəstəliyin hər mərhələsində əlavə molekulyar variantlar və epigenetik dəyişikliklər iştirak edir ki, bunlar da mühüm rol oynayır.
Sidik Kisəsi Xərçəngi üçün Genetik Testlər nədir?
Siqaret çəkmə, kimyəvi maddələrə peşəkar məruz qalma və keçmişdə keçirilən kimya/radioterapiya kimi ətraf mühit faktorları sidik kisəsi xərçənginin əsas səbəbləri olsa da, genetik meyillilik və Neyrofibromatoz tip 2 (NF2) kimi irsi sindromlarla əlaqə də məlumdur.
Genetik testlər:
-
İrsi xərçəng sindromlarını müəyyənləşdirə bilər
-
Fərdlərin xərçəng riskini qiymətləndirə bilər
-
Sidik kisəsi xərçəngi ilə əlaqəli xüsusi mutasiyaları aşkar edə bilər
Bu testlər xüsusilə ailədə xərçəng tarixçəsi və ya klinik şübhələr olduqda nəzərdən keçirilir.
İrsi Xərçəng Skrininq Panelləri
İrsi xərçəng panelləri adətən aşağıdakıları əhatə edir:
-
Xərçənglə əlaqəli olduğu bilinən ~220 gen
-
Araşdırma mərhələsində olan ~400 namizəd gen
Panellər yeni genlər aşkar edildikcə mütəmadi yenilənir.
Yeni Nəsil Sekanslama (NGS) tədqiqatları sidik kisəsi xərçəngindəki somatik mutasiyalar haqqında anlayışımızı genişləndirmişdir. Genetik dəyişikliklər aşağıdakı sahələrdə müşahidə edilmişdir:
-
FGFR ailəsi
-
ErbB ailəsi
-
PI3K/Akt/mTOR
-
Ras-MAPK yolları
həmçinin xromatin remodelinqi, hüceyrə dövrünün idarəsi və DNT zədələnməsinin təmiri ilə əlaqəli genlərdə.
Xüsusilə FGFR2 və FGFR3 genlərində aktivləşdirici mutasiya və füzyonlar dəqiqləşdirilmiş müalicələr üçün hədəflər olduğundan, şiş toxumasından götürülən genetik testlərin aparılması müalicə planlaması üçün vacibdir.
Sidik Kisəsi Xərçəngində İstifadə edilən Genetik Testlər
Sidik kisəsi/Urothel Xərçəngi üçün:
-
KRAS (kodonlar 12, 13, 61, 117, 146) (NGS)
-
NRAS (kodonlar 12, 13, 61, 117, 146) (NGS)
-
HRAS (NGS)
-
BRAF (V600E) (NGS)
-
FGFR3 (sekanslama – FGFR hədəfli müalicə üçün əsasdır)
-
PIK3CA (Ekzon 9: E542 & E545; Ekzon 20: H1047) – mTOR inhibitorları üçün vacibdir (NGS)
-
TP53 delesiyası (FISH)
-
HER2 amplifikasiyası (FISH)
-
RNA-seq analizi: Gen füzyonlarını (xüsusilə FGFR genlərində), gen ifadə dəyişikliklərini və kopya sayında dəyişiklikləri müəyyən etmək üçün istifadə olunur.
Sidik Kisəsi Xərçəngi üçün Genetik Testləri kim nəzərə almalıdır?
Genetik və ya molekulyar testlər aşağıdakı şəxslər üçün uyğun ola bilər:
-
Sidik kisəsi xərçənginə işarə edən simptomları olanlar
-
Siqaret çəkmə və ya kanserogen kimyəvi maddələrə məruz qalma tarixçəsi olanlar
-
Əvvəlki pelvik radioterapiya və ya kimyaterapiya keçirmiş şəxslər
-
Ailədə xərçəng tarixçəsi olanlar
Bu şəxslər erkən müayinələrdən və ya genetik risk qiymətləndirməsinə əsaslanan qabaqcıl diaqnostikadan faydalana bilər.
Sidik Kisəsi Xərçənginin Simptomları
Simptomlar dəyişkən ola bilər və erkən mərhələlərdə bəzən müşahidə olunmur. Ümumi simptomlar aşağıdakılardır:
-
Hematuriya (sidikdə qan): Ən çox görülən simptomdur, sidik çəhrayı, qırmızı və ya kola rəngində ola bilər
-
Sidik ifrazı zamanı ağrı və ya yanma hissi
-
Sidiyə tez-tez çıxma
-
Sidik axınının zəifləməsi və ya sidik kisəsinin tam boşaldılmasında çətinlik
-
Qarının aşağı hissəsində və ya çanaq nahiyəsində ağrı
Bu simptomlar həmişə xərçəngə xas deyil və başqa xəstəliklərlə əlaqəli ola bilər. Lakin erkən tibbi müayinə vacibdir. Erkən diaqnoz müalicənin uğurlu nəticələnməsində həlledici rol oynayır. Simptomları və ya risk faktorları olan şəxslər tibbi mütəxəssisə müraciət etməli və lazım gəldikdə əlavə müayinələrdən keçməlidir.
